SOBADAN KALORİFERE, TEZEKTEN DOĞAL GAZA

-Kardeşim, hiç konu bulamadın mı da “tezek” konusunda yazı yazıyorsun?

-Ne demek, yazı her konuda yazılır. Koskoca bir değer; ressam, şair, yazar Bedri Rahmi Eyüpoğlu “tezek” üzerine yazmış da onun çömezi bile olamayacak olan ben yazamaz mıyım?

-Nereden geldi aklına, hele onu anlat bakalım.

-1972'de okulu bitirince kura sonucu Muş- Bulanık- Karaağıl Ortaokulu'na atandım. Dört yazımda da orada yaşadıklarımı anlatmıştım. Okula kömür alınacak; fakat köyde kömür ne arasın. Herkes tezek yakıyor. O yıl açılan iki sınıflı ortaokulda, karın bir metreyi geçtiği kış şartlarında ne yakacağız sobada?

Çözüm o zamanlar Bulanık ilçesinin kaymakamından geldi. “Hocam, ilçedeki kömür müteahhitinden kömür almış gibi fatura alalım, siz ayrılan ödenek karşılığı köyden tezek alın.” İlçenin kaymakamı böyle bir yola izin verdikten sonra bizim için düğün bayram.

O yıl kış bitinceye kadar okulda tezek yaktık.

Şunu da belirteyim, ilkokul yıllarımızda her gün birkaç öğrenci okula tezek götürürdü, sobada yakıp ısınmak için. Bizim ilkokul yıllarımızda da köyümüzde çoğu evde tezek yakılırdı.

***

Öğretmenlik yıllarımda da aşağıda dış kapağını göreceğiniz kitaptan, Bedri Rahmi'nin “TEZEK” adlı gezi notları kitabından bölümler okurdum öğrencilerime. Büyük ilgiyle dinlerlerdi.

İşte bunlar aklıma gelince ben de bu konuda ne varsa aklıma gelen anlatayım dedim. Tezeğin ne olduğunu bilmeyen çocuklar, gençler de ola ki okuduklarında nereden nereye geldiğimizi anlarlar.

***

-Dede tezek ne?

-Sen nereden duydun, aklına nereden geldi bu soru?

-Okuduğum bir hikâyede gördüm bu sözcüğü.

-Sana anlatayım o zaman. Önce şu soruma cevap ver. Şimdi bu evinizde ne ile ısınıyorsunuz?

-Kaloriferle, onun da yakıtı doğal gaz. Kombiyi yakıp ısınıyoruz.

-İşte biz de çocukluğumuzda köydeki kerpiçten yapılmış, toprak damlı evlerimizde sobalarda tezek yakarak ısınırdık. Bu tezek evimizde beslediğimiz, etinden, sütünden yararlandığımız bazı hayvanların dışkısının kurumuş halidir.

-Yapma dede, hayvan dışkısı yakılır mı?

-Yakılıyordu o zamanlar, bir de bu hayvan gübreleri tarlalarımızda doğal gübre olarak kullanılıyordu. Tezeğin, daha sonraları sobalarda yaktığımız kömür gibi kalorisi yüksek değildir. Sobaya atarsın, har har yanar, kısa sürede ısısı geçer. Ayrıca tezek yaparken, yakarken pek tiksinti de uyandırmaz.

-Nasıl elde ediyordunuz tezeği?

-Ahırdaki hayvanların dışkısı her gün temek dediğimiz evlerin dışındaki bir alana atılır. Orada birikir, sertleşir, kurur. Sonra bellerle yuvarlak kazılarak kerme dediğimiz şekliyle üst üste kulübe şeklinde yığılır. Ayrıca köyün sığırı öğleyin köy yakınında dinlendirildikten sonra oraya bıraktıkları dışkılar o gün sıra hangi ailedeyse onlar tarafından toplanır.

-Dede, sen hiç tezekle uğraştın mı?

-Uğraşmaz mıyım? Temek de kazdım. Sığırın dinlendirildiği yerde tezek topladım. Hatta öğretmenliğimin ilk yılında çalıştığım okulda tezek yaktım.

Konuşmamız böyle sürdü gitti “tezek” üstüne. Torunum yanımdan ayrılınca dedim ki kendi kendime “Tezek üzerine bir şeyler yazayım.”

Böyle düşünürken çalıştığım okullarda öğrencilere içinden bölümler okuduğum “TEZEK” adlı kitap geldi aklıma. Ressam, şair, yazar Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun Anadolu'dan gezi izlenimlerinden oluşuyordu bu kitap. Ondan yararlandım ve o sırada çocukluğumda köyümüzün sığır güdeni Mustafa amcayı hatırladım. Sığır güderdi; ama nedense lakabı “Kazgüden”di.

***

Büyük ressam, şair, yazar Bedri Rahmi Eyüboğlu "TEZEK" adlı kitabında anlatıyor: "Bakanlıklardan birine yeni gelen toy bir memur, çeşitli yakıtlar üzerine bir çizelge hazırlamakla görevlendirilmiş. Vilayetlerden birinde "Hangi yakacağı kullanıyorsunuz?" sorusuna yanıt olarak boyuna "tezek" lafı gelirmiş. Ömründe tezek nedir bilmeyen toy memur bir soru açmış o vilayetin görevlilerine: "Tezek nedir, miktarı, kalorisi?" Vilayetten şöyle yanıt gelmiş: "Tezek b.ktur, miktarı çoktur, kalorisi yoktur."

Sonra devam ediyor Bedri Rahmi, Anadolu izlenimlerine şiirsel anlatımıyla:

"Ah gözünü sevdiğim aydın kişi

1952 senesinde Anadolu'da

Hâlâ tezektir her işin başı

Amma burnumuzun dibindeki dağda linyit varmış

Kara kömür çıkarmış on parmağını topraktan

Damar damar

Yüzümüze bakarmış

Onun yanı başında başı boş bedava

Kızılırmak akıp gidermiş

Kimin umurunda, gelsin tezek, gitsin tezek

Öyle tiryakileri var ki mübareğin

Nerede ise iri kıyım sarıp tüttürecek"

Çok sevdiğim bu ressam ozanın satırlarını okurken benim de anlatacaklarım var bu tezekle ilgili diye düşündüm. "Yahu biz hangi devirdeyiz, şimdi tezekle ne işimiz var?" diye düşünenlere şunu hatırlatmak isterim: Bugün bile yurdumun doğusunda tezek çok önemli bir yakacaktır. Ayrıca geçmişin yaşayışı, kültürü bugünün gençlerine ancak dil yoluyla kalıcı olarak anlatılır.

***

Adamın adı Mustafa

Ufacık bedende kocaman kafa

Köyün sığırını güder

Köylü ona demiş lakap olarak , "Kazgüden"

Kulakları da az duyan bu adam

Komşu Avuç köyünden

Neden “Kazgüden” demişler bilemem

Adam bizim köyde sığır güden

Öğle sıcağında yazın

Getirir sığır sürüsünü Kazgüden amca

Mezarlığın altındaki boşluğa

O gün sığırın yattıktan sonra bıraktıklarını yani b..larını

Toplamak sırası kimdeyse

Sığır kalkar kalkmaz

Toplanır yaş yaş tezekler

Sırası gelen de ertesi günü bekler

Kazgüden amca da bu işin sıraya koyanı

Kolay mı olmak bu sürünün baş çobanı

Akşama doğru devrilirken gün

Sığır sürüsünü karşılarız biz köy çocukları

Yürürüz köye dönen ineklerin peşinden

Yaş, dumanı tüten tezek düşecek de yere

Biz de dolduracağız gözerlere

Bir kış ahırlarda biriken hayvan dışkıları

Her sabah kadınlarımız tarafından atılırlar temeğe

Zamanı gelince kazarız biz onları

Hepsi olur

Kış için yakılacak kerme

Ekmek yapılacaktır

Aman tandır, gözüm tandır

Tütme, yan da bizi utandır

Bizim gözümüz ekmekte değil çörekte

Biter mi anaların, bacıların işi

Ekmekten sonra kuru fasulye

Vurulacaktır tandır çömlekte

Kermesiyle, yapmasıyla, gıhıyla

Tezeği andık

Bedri Rahmi kadar güzel anlatamasak da

Elimizden geldiğince

Köyümüzün bir yönünü daha yazdık

***

Kendimce değişik konularda yazıyor, bildiklerimi, yaşadıklarımı anlatıyorum. Ülkemin bugünkü hal ve gidişinden pek çok insan gibi ben de hoşnut değilim. Pek çok yazımda bunu da yazdım; ama ben bir siyaset adamı değilim. Elli yıl öncesinin sloganlarını atmakla bir yere varılmıyor. Hep yazdım; bilimden, akıldan, çağdaşlıktan yanayım. Bunun tek özeti ise "Atatürkçü düşünce"ye bağlılıktır.

Emekli bir öğretmen olarak bugün yaşadıklarımdan başka geçmiş yaşanmışlıklarımı da zaman zaman anlatıyorum. Torunumun sorusu, yaşadıklarım bana bu konuyu çağrıştırdı, dilimin döndüğü, kalemimin yazdığınca anlatmaya çalıştım.

...................................................................................

Numan Kurt
4 Mart 2009